Tandplak op tanden en kiezen veroorzaakt in eerste instantie een ontsteking van de rand van het tandvlees. Deze ontsteking wordt gingivitis genoemd.
Bij sommige mensen kan deze ontsteking zich uitbreiden, waardoor het kaakbot rondom de tanden en kiezen verloren gaat. Als dit proces doorzet, zal er zoveel kaakbot verdwijnen dat de tanden en kiezen los gaan staan en tenslotte uitvallen. Deze vorm van tandvleesontsteking heet parodontitis.
Oorzaken parodontitis op een rijtje
Waarom kan iedereen gingivitis krijgen; maar krijgt niet iedereen parodontitis? Onder welke omstandigheden kunnen bacteriën dieper in de ruimte tussen tand en tandvlees te komen? Allemaal moeilijke vragen, waarop het antwoord nog niet precies bekend is. Toch is er afgelopen decennia door wetenschappelijk onderzoek al veel bekend geworden.
Er is in het verleden veel onderzoek gedaan naar de rol die bacteriën spelen bij parodontitis. Bacteriën scheiden producten af en laten producten achter als ze doodgaan, welke schadelijk zijn voor de steunweefsels rond de tanden en kiezen. Ook proberen sommige bacteriën het lichaam in te dringen via de pocket (de spleet tussen de tand en het tandvlees). Als er geen bacteriën aanwezig zijn in de mond, dan zal er ook geen parodontologische afbraak rond de tanden en kiezen plaatsvinden! Helaas is dit in werkelijkheid niet het geval, in één ml speeksel zitten al honderd miljard bacteriën.
Gelukkig zijn deze niet allemaal schadelijk, van een aantal soorten is wel bekend dat zij vaker voorkomen bij parodontologische afbraak. Bij de geboorte is de mond in principe bacterievrij, daarna wordt deze snel door bacteriën gekoloniseerd, via bijv. voedsel, mensen in je omgeving etc. De kans bestaat dus geïnfecteerd te worden met mogelijk voor je parodontium schadelijke bacteriën.
Tot zover lijkt de samenstelling van de bacteriologische flora de mate van parodontologische afbraak te bepalen, toch is dit maar ten dele waar. Een beruchte bacterie zoals de Actinobacillus Actinomycetemcomitans blijkt ook voor te komen bij mensen die niet aan parodontitis lijden. Blijkbaar zijn er meer factoren die bepalen of iemand parodontale afbraak krijgt en ook in welke mate hij of zij die krijgt.
Een goede mondhygiëne is zeer belangrijk om (verdere) parodontale afbraak te voorkomen; door regelmatig de plak weg te poetsen wordt kolonisatie van de pocket door bacteriën tegengegaan.
Dat er in bepaalde families meer parodontitis voorkomt was al bekend, dat erfelijke aanleg hierin ook een rol speelt, is iets wat de laatste jaren steeds duidelijker wordt. Sommige mensen produceren meer ontstekingseiwitten bij parodontitis dan andere. Door deze hoeveelheid ontstekingseiwitten wordt de ontstekingsreactie heftiger dan nodig is, dit zorgt er voor dat er ook meer kaakbot en ligamentvezels worden afgebroken. Een ontstekingsreactie moet ook effect sorteren; als de bacteriën er niet door worden gedood, maar wel lichaamseigen structuren worden aangetast, dan zal dit ook bijdragen aan de parodontale afbraak. Momenteel is het al mogelijk om een gen, welke de gevoeligheid voor parodontitis kan vergroten, te testen. Dit zal in de toekomst steeds meer onderzocht worden en waarschijnlijk zal het dan mogelijk zijn om de genetische aanleg voor parodontitis al op jonge leeftijd te bepalen, zodat tijdig extra preventieve maatregelen genomen kunnen worden.
Dit is een zeer belangrijke risicofactor. Rokers hebben een 3 tot zes keer grotere kans op parodontale aandoeningen dan niet rokers. Daar komt nog bij dat de parodontale afwijkingen bij rokers ernstiger zijn dan bij niet rokers en ex-rokers. De behandeling van parodontitis slaat bij rokers veel minder goed aan dan bij niet rokers. Dit geldt zowel voor chirurgische als niet chirurgische behandelingen. Bloedend tandvlees als indicatie van een parodontale aandoening treedt door de nicotine minder en in een later stadium op, hierdoor kan de parodontitis onopgemerkt blijven. Al met al genoeg redenen om te stoppen met roken wanneer je parodontitis hebt of wilt voorkomen dat je het krijgt.
Hiermee worden o.a. factoren bedoeld, die de afweerreactie kunnen verslechten of verminderen zoals diabetes, stress, maar ook HIV en bijv. leukemie, zorgen ook voor een vergrote kans op parodontale afbraak. Mensen die bestraald zijn in het hoofd-hals gebied maken o.a. door een tekort aan speeksel, ook een grote kans op parodontitis. Voor patiënten met deze ernstige aandoeningen is een uitgebreide en zorgvuldige mondhygiëne en regelmatig tandartsbezoek (zeker vier keer per jaar) van groot belang. Tevens kunnen hormonale veranderingen, welke bijv. optreden tijdens de zwangerschap en in de overgang, aanleiding zijn tot een (hevigere) ontsteking van het parodontium. Bij vrouwen, zal tijdens de zwangerschap het tandvlees eerder bloeden en ontstoken raken, dit wordt zwangerschapsgingivitis genoemd.
Als je in het verleden aan parodontitis geleden hebt, dan kunnen er nog plekken zijn met verdiepte pockets. Ook al zijn ze momenteel niet ontstoken en rustig, zij zullen altijd plekken blijven die snel opnieuw geïnfecteerd raken en van waaruit de parodontale afbraak verder gaat. Je zou kunnen zeggen dat een goede mondhygiëne bij een ex-parodontitis belangrijker is dan bij een (nog) gezond iemand.
Behandeling Parodontitis
Parodontitis behandeling moet door een gediplomeerde mondhygiënist gedaan worden.
Als u parodontitis hebt kunt u behandeld worden bij een mondhygiënist.
Voor parodontitis behandeling moeten de oorzaak van de ontsteking en de bacteriën in de tandplak verwijderd worden. Dit moet zowel boven als onder het tandvlees gebeuren. Het verwijderen van de plak boven het tandvlees zal door de patiënt zelf gedaan moeten worden. De mondhygiëne zal ten opzichte van de situatie in het verleden moeten verbeteren. De behandeling valt of staat bij een goede mondhygiëne!
Met een tandenborstel kan een groot deel van de tandplak wegpoetst worden. Maar de plak tussen de tanden en kiezen in, is moeilijk weg te poetsen. Die tandplak moet verwijderd worden met andere hulpmiddelen zoals ragers of tandenstokers. De mondhygiënist zal uitgebreid vertellen welke hulpmiddelen voor uw mond geschikt zijn en het gebruik demonstreren. Tijdens deze behandelingsfase wordt ook gecontroleerd of de patiënt in staat is de plak overal goed te verwijderen en zo nodig zal de mondhygiëne bijgestuurd worden.
De plak en tandsteen onder het tandvlees zal door de mondhygiënist verwijderd moeten worden. De mondhygiënist doet dit met speciale instrumenten. Dit wordt professionele gebitsreiniging genoemd. Over het algemeen is dit zeer arbeidsintensief werk en vier zittingen van een uur zijn eerder regel dan uitzondering. Pas als zoveel mogelijk tandplak en tandsteen onder het tandvlees verwijderd is en de patiënt zelf in staat is om zijn gebit goed schoon te houden, dan is de eerste fase van de parodontitis behandeling voltooid. Deze fase wordt de initiële fase genoemd
Doordat de plak en tandsteen onder het tandvlees door de mondhygiënist wordt weggehaald, verdwijnt de ontstekingsreactie. Het tandvlees komt weer strak tegen de tand aan te liggen. Het parodontium is weer gezond, de pocketsonde meet ondiepe(re) niet bloedende pockets. Het verloren gegane steunweefsel zal zich helaas niet of nauwelijks herstellen. Tijdens de genezing kan het tandvlees zich terug gaan trekken en de tandhalzen worden soms (tijdelijk) gevoelig door de behandeling. De patiënt moet elke dag de mondhygiëne goed uitvoeren om her-infectie van de pockets te voorkomen.
Het parodontium heeft tijd nodig om na de gebitsreiniging in de initiële fase te herstellen. Over het algemeen zal er drie maanden gewacht worden voordat de patiënt weer onderzocht wordt, dit kan overigens per patiënt verschillend zijn. Na deze drie maanden worden alle gegevens opnieuw gemeten en genoteerd op een parodontiumstatus. Deze fase wordt de herbeoordeling genoemd.
Ontstoken pocket voor aanvang van de initiële behandeling (links onder) en pocket genezen en minder diep tijdens de herbeoordelingsfase (rechts onder).
Zoals al eerder genoemd kan parodontitis door de combinatie van een goede mondhygiëne en gebitsreiniging genezen. Toch kan de mondhygiënist nog plaatsen met ontstoken pockets vinden, doordat er plak en tandsteen boven en/of onder het tandvlees zit. Als er plak en tandsteen boven het tandvlees zit dan is dit een gevolg van een onvoldoende mondhygiëne. Het vervolg van de behandeling richt zich dan op het verbeteren daarvan. Als er nog tandplak of tandsteen in de verdiepte pockets zit, komt dit doordat de plak of tandsteen moeilijk te bereiken is. Om deze plaatsen te reinigen, is een periodieke nazorg behandeling noodzakelijk.
Een grondige parodontitis behandeling is de enige wijze, waarmee verlies van tanden en kiezen door parodontitis, voorkomen kan worden. Van middeltjes als Q-10 en homeopathische tandpasta’s is nooit bewezen dat zij enig effect hebben. Een grondige parodontitis behandeling kan gevolgen hebben voor het uiterlijk van het tandvlees. Het tandvlees krijgt een gezondere kleur en is minder gezwollen.
Nazorg
Als een parodontitis behandeling slaagt en het parodontium is ontstekingsvrij, dan is dat een goede basis om de tanden en kiezen de rest van het leven te behouden. Een hele belangrijke voorwaarde daarvoor is dat er niet opnieuw ontstoken pockets ontstaan. Dat kan alleen als elke dag alle tandplak van de tanden en kiezen verwijderd wordt. Een goede mondhygiëne is dus niet alleen tijdens de behandeling belangrijk, maar daarna is dit ook een bepalende factor voor het behoud van het gebit.
Wanneer door de mondhygiënist het gebit niet regelmatig wordt schoongemaakt, de mondhygiëne wordt gecontroleerd en bijgestuurd, dan blijkt de situatie na verloop van tijd toch weer te verslechteren en de parodontitis vaak terug te komen.
Regelmatige nazorg-behandelingen blijven dus nodig.
Over het algemeen wordt de nazorg twee keer per jaar uitgevoerd, maar kan afhankelijk van de situatie vaker of minder vaak nodig zijn.
Hieronder is schematisch het traject van de parodontologische behandeling te zien: